Çelik Çelikyaman / Denizcilik Dergisi
celik@DenizcilikDergisi.com
İlk kez Denizcilik Dergisi’nin duyurduğu askeri denizcilik terimlerinin yabancı sözcüklerden arındırılması çalışmasında ikinci aşamaya geçildi.
MİLGEM projesine entegre olarak başlatılan ve kısaca MİLGEMTER olarak bilinen Askerî Gemicilik Terimlerinin Türkçeleştirilmesi için düzenlenen çalıştay, 27 Mart 2019 Çarşamba günü, Derince’deki Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Deniz Eğitim ve Öğretim Komutanlığı ev sahipliğinde gerçekleştirildi.
Deniz Kuvvetleri Komutanlığı ve Millî Savunma Üniversitesi işbirliğiyle düzenlenen çalıştayda; yaklaşık üç aydır yürütülen çalışmalarla tespit edilen 700’e yakın yabancı terim için bulunan Türkçe karşılıklar asker ve sivil uzmanların görüşüne sunuldu.
Çalıştaya Deniz Eğitim ve Öğretim Komutanı Tümamiral Kadir Yıldız, Türk Dil Kurumu Başkanı Prof. Dr. Gürer Gülsevin, Milli Savunma Üniversitesi (MSÜ) Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Serdar Salman, (MSÜ) Deniz Harp Okulu Dekanı Prof. Dr. Ahmet Dursun Alkan ve MSÜ Atatürk Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Müdürü Doç. Dr. Gültekin Yıldız’ın yanısıra Deniz Kuvvetleri Komutanlığı bağlılarının temsilcileri, MSÜ Deniz Harp Okulu ve Deniz Astsubay Meslek Yüksekokulu öğretim elemanı subay ve astsubaylar, Türk dili konusunda uzman öğretim üyeleri ile emekli askerî personel katıldı.
Çalıştayda, Osmanlı döneminden günümüze intikal etmiş ve Türk gemici dilinin parçası olmuş Lingua Franca kökenli terimler kapsam dışı bırakılarak; özellikle 1950’li yılların başından itibaren yurtdışından tedarik edilen su üstü ve su altı platformları ile birlikte Deniz Kuvvetleri eğitim-öğretim malzemelerine, resmî dokümanlarına, gemi etiketlerine Türkçe imla ile yerleşen İngilizce, Fransızca ve Almanca terimlere karşılık arandı.
Çalışma kapsamında, yaşayan Türkçe’ye uyan ve kullanımı kolay terimler tercih edilirken, üniversitelerin mühendislik ve fen bilimleri bölümlerinde daha önce bulunmuş Türkçe karşılıklara ek olarak, bazı terimler için de deniz subay ve astsubayları ile akademisyenlerin katkıları ile yeni sözcükler de türetildi.
Çalıştay sonrası kaleme alınan sonuç raporunun iki hafta içinde Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’na gönderilmesi ve yapılacak son inceleme neticesinde aşamalı olarak Deniz Kuvvetleri resmî belgeleri, gemi etiketleri ile MSÜ Deniz Harp Okulu ve Deniz Astsubay Meslek Yüksekokulu ders kitaplarındaki terimlerin Türkçeleştirilmesi bekleniyor.
Deniz Kuvvetleri personeli arasında da memnuniyetle karşılanan bu çalışmanın Deniz Kuvvetleri Komutanı Ora. Adnan Özbal tarafından da desteklendiği ve DzKK Kurmay Başkanı Tüma. Cihat Yaycı tarafından bizzat takip edildiği öğrenildi.
Çalıştayda ele alınan yabancı kökenli terimler ve bunlar için uygun görülen Türkçe karşılıklardan bazıları şöyle :
Absorber > Emici
Adyabatik > ısı almaz
Afterkuler (aftercooler) > Son soğutucu
Akselometre > ivmeölçer
Akustik ping > ses sinyali
Amplifayer (amplifier) > güçlendirici
Antiflaş (anti-flash) > alevtutan
Auto heading > sabit pruva
Auto surge > başa kıça kaçmaz
Aybolt (eye bolt) > viralı mapa
Balp (bulb) > yumru baş
Batım (bottom) > dip tabiatı
Bekleş (backlash) > boşluk
Black out > gemi çöktü
Blöf vanaları (blow valves) > tahliye vanaları
Boyler (boiler) > kazan
Bunker > ambar
Buş (bush) > zıvana
Chaff > saman
Combustion chamber > yanma odası
Dayrektör (director) > yöneltici
Dekompresyon stobu (decompression stop) > derinlik beklemesi
Difüzer (diffuser) > yayıcı
Dreyn (drain) > tahliye/ gider
Ekspenşın (expansion) > genleşme
Emercensi (emergency) > acil durum
Erpump (airpump) > hava tulumbası
Evoparatör > buharlaştırıcı
Fayrap (fire-up) > ateşleme
Fom (foam) > köpük
Gavarnör (governor) > devir düzenleyici
Hidrant > yangın musluğu
Kem şaft (cam shaft) > zamanlama mili
Koferdam (cofferdam) > tecrit boşluğu
Kreyn (crane) > vinç
Lançer (launcher) > fırlatıcı
Notik (nautical) > bahrî
Nozul (nozzle) > hızlandırma kanalı
Oşinografi (oceanography) > okyanus / deniz bilimi
Overhol (overhaul) > genel bakım
Pitch > baş kıç vurma
Ridakşınger (reduction gear) > devir düşürücü dişli
Saykıl (cycle) > çevrim
Sea state > deniz durumu
Siviç (switch) > anahtar
Skeg > omurga çıkıntısı
Thrust > itki
Stall > durağanlaşma
Structure-borne noise > tekne yollu gürültü
Takıl (tackle) > demir kaveli
Vertex > doruk
Washdown > yağmurlama.