Anlatan: Y.Müh. Cafer TANIĞ
Kaynak: Cevdet IŞIK
Sene 1944. İkinci Dünya harbi bütün şiddeti ile devam etmekte. Memleketimiz, bu günkü nesle tarifi zor yokluklar içinde kıvranmakta. Bir kaç büyük şehir hariç memleket baştanbaşa karanlık içinde. Devlet Demiryollarının 428 tren istasyonundan pek azında elektrik var; geri kalanı gaz buldukça gaz lambası ile aydınlanmakta… Devlet Demir Yollarının Motor Şubesi Müdürü rahmetli Y.Müh.Kâmil Öcman Demir yollarımıza dizel tahrikli trenleri kazandırmak için yorulmadan çalışmaktadır. 1944 Ocak ayında Y.Müh.Cafer Tanığ askerî vazifesini bitirerek rahmetli Öcman’ın yardımcısı olarak başladı.
Ankara’da Motor Atelyesi (o zaman böyle denilirdi) inşaatı devam etmekte. İki arkadaş, bir taraftan inşaatı yürütür, itina ile seçilmiş tezgâhları yerlerine monte ederken, akşamları da teknik elemanlarına devamlı kurslar yaparak son derece kuvvetli bir motorcu ekibi yetiştirdiler. 1944 sonlarına doğru fabrika tamamlandı ve işletmeye girdi.
Ana konuları, demiryollarındaki Otoray, Drezin ve grup elektrojen motorlarını tamir etmekti. Harp dolayısı ile dışardan hiç bir yedek parça gelmiyordu. Bu yüzden gömlek, piston, segman ve yataklardan başka motorun silindir bloku, başlığı, mazot pompası ve püskürtme memesi elemanlarını da fabrikada imal etme zorunluluğu doğmuştu. Çeşitleri pek çok olan bu motorlara ayrı ayrı tipte parça imal etme hem çok yorucu hem de çok pahalı oluyordu. Fakat istasyonları karanlıkta, trenleri depoda bırakmamak için buna mecburduk.
Yerli motor toplantısı
Piston imâli için hâlen bu gün de kullanılan kokil döküm sistemi ile elmas torna usülünü geliştirdik. Mazot pompası ile memeleri imal etmek için honlama tezgâhı yaptık. Kurşunlu bronz yatak dökümünü kusursuz hale getirdik. Konik dişli imâli için Glesson tezgâhı, Şanjman dişlilerini imâl etmek için de Maag-Dişli açma ve taşlama tezgahlarını temin ettik. Bu suretle fabrika motor imâl etmek için bütün imkânlara kavuşmuş bulunuyordu.
Bir gün Kâmil Öcman, Cafer Tanığ ve Eskişehir fabrikaları elektrik şubesi Müd. Atıf Bey toplandılar. Yerli dizel motoru ile yerli elektrik jeneratörü yapmayı planladılar.
Mecburen iki zamanlı yapıldı
2 Mart 1945 günü D.I. prototipi, 2 zamanlı, tek silindir, 750 devir ve 12 B.K.lık Dizel motorun projesine başlandı. Motor bütün parçaları ile yerli olacaktı. Hesaplandı, projesi çizildi, imalâtına başlandı. Gövde ve başlık Eskişehir fabrikalarında döküldü. Krank mili de Eskişehir’de döğüldü. Piston, Segman, yataklar, pompa ve memeler ile diğer parçalar Ankara Motor Atelyesinde imal edildi. O zamanın döküm tekniği ile 4 zamanlı motor başlığı dökümünü göze alamadığımızdan motorumuzu mecburen 2 zamanlı projeledik. Prototipler: D1, D2, D4, ve D6 olarak 7 silindirliye kadar sıralandı. İmalâlat Ağustos ayında bitti ve tamamı Türk mühendisinin kaleminden ve Türk işçisinin elinden çıkmış ilk dizel motoru 1945 İzmir Fuarında bir ay müddetle çalıştırarak teşhir edildi. 1946 senesi başında D2 motorunun projelerini bitmiş ve imalatına geçilmişti. D1 de çekilen bir çok zorluk ve acemilikler düzeltilerek D2 motoru 1946 İzmir Fuarına yerleştirildi ve 1 ay teşhir edildi.
Motorların teknik özellikleri
Motorların ana karakteristikleri şöyleydi:
D1 : Tek silindirli, 2 zamanlı, dizel
n -750
Ne = 12 BK
D =120 mm
S = 160 mm
E= 17
Yakma= Ön hücreli
D2: 2 Silindirli ; 2 zamanlı, dizel
n = 1500
Ne: 40 Bk
D= 120 mm
S = 160 m/m
B= 17
Yakma= Ön hücreli