Türkiye Reisicümhuru Gazi M. Kemal ve Bakanlar Kurulu’nun Cumhuriyetin ilanından kısa bir süre sonra tüm ülkeyi ilgilendiren önemli birçok konunun yanında kılavuz kaptan olabilme koşulları ile ilgili yayımlamış oldukları Kararnameyi görünce çok duygulandım ve gurur duydum. Cumhuriyetimizin kurucusunun imzasının bulunduğu, kılavuz kaptanlık mesleği ile ilgili ilk belge.
Kararname, kılavuzluğu Limanlar ve Boğazlar Kılavuzluğu olarak, ikiye ayırıyor ve buralarda çalışacak kılavuz kaptanları da kıdemlerine göre birinci ve ikinci sınıf kılavuz kaptan olarak ikiye ayırıyor.
Yüzüncü yılımızda stajını tamamlayan kılavuz kaptan, ne yazık ki, herhangi bir kıdem olmaksızın, gerekli tecrübe ve deneyimi elde edemeden, ehliyetini aldığı ilk gün liman ve Boğazlarda her tonaj ve büyüklükte gemiyi kılavuzlama yetkisine, yeterliğine sahip olabiliyor.
Bir asırda Ülkemizde kılavuz kaptan olabilme ile ilgili yaşanılan mevzuat ve değişiklikleri, kazanım ve kayıpları kısaca özetleyerek günümüzdeki, yüzüncü yıldaki, fiili durumu dikkatinize sunmak istedim.
13 Ocak 1924 161 No.lu Kararname
Cumhuriyetin ilanından 75 gün sonra 13 Ocak 1924’de Türkiye Reisicümhuru GAZİ M. KEMAL ve Bakanlar Kurulu’nun imzaları ile Kaptan, Çarkçı ve Kılavuzların evsaf ve şeraiti ve şehadetnamelerinin derecat ve menatıkı hakkında 161 sayılı kararname yürürlüğe girdi.
Kılavuz kaptan olmanın koşullarını, yeterlilik şartlarını belirleyen bu kararnameye göre, kılavuzluk Limanlar Kılavuzluğu ve Boğazlar Kılavuzluğu olarak ikiye ayrıldı. Bunlar da birinci ve ikinci sınıf olmak üzere ikiye ayrıldı.
Denizde geçen hizmet sürelerine ve ehliyetlerine göre kılavuz kaptan olabilecek adayların en az 20 en çok 50 yaşında olmaları sınırı getirildi. Adayların gemileri kılavuzlayabileceğine dair kılavuzluk idaresinden tasdikname alma şartı da getirildi[1].
Bu Kararname 19 Şubat 1943 yılında kaldırıldı.
22 Mart 1943 Gemi Adamları ve Denizcilerin Ehliyetnameleri Talimatnamesi
1340 tarihli Talimatnameden sonra yayımlanan bu Talimatnameye göre kılavuz kaptan olacakların en az sekiz sene denizde çalışmış olması ve ehliyetine göre 2 veya 3 sene kaptanlık yapmış olması gerektiği ve kılavuz kaptanların yanında yapacağı bir senelik staj sonunda gemileri kılavuzlayabileceğine dair tasdikname (bonservis) alması ve yapılacak imtihanı kazanması gerektiği kuralı yürürlüğe girdi.
1 Eylül 1945 Gemi Adamları ve Denizci Ehliyetleri Yönetmeliği
Yönetmeliğe göre kılavuz kaptan ehliyetleri Liman ve Boğaz Kılavuzluğu olarak iki dereceye ayrıldı. Liman kılavuzu olabilmek için en az liman kaptanlığı ehliyetiyle en az bir yıl liman kılavuzları refakatinde staj yapmak (boğaz kılavuzlarının liman kılavuzu olabilmesi için 6 ay staj yapması gerekiyor) ve bu stajını muvaffakiyetle bitirdiğini gösterir bonservisle birlikte kılavuzluk yapılacak limanın Liman Başkanlığına baş vurarak liman kılavuzluğu sınavını vermek lazımdır.
Boğaz kılavuzu olabilmek için yakınyol kaptanlığı ehliyetini haiz olmak lâzımdır. Liman kılavuzluğundan boğaz kılavuzluğuna geçmek isteyenler, boğaz kılavuzları refakatinde en az bir yıl staj gördükten sonra yakınyol kaptanlığı sınavını verip boğaz kılavuzluğu ehliyetini alırlar.
7 Mart 1955 Kılavuz Ehliyetleri hakkında Talimatname
Bu Talimatnameye göre kılavuz kaptan ehliyetleri Liman, Marmara ve İzmir Körfez Kılavuzu olmak üzere üç sınıfa ayrılıyor. Liman kılavuzları, yalnız yetkili bulundukları liman hudutları içerisinde, Marmara kılavuzları, Boğazlar dâhil Marmara Denizinde ve İzmir Körfez kılavuzları da İzmir Körfezi dâhilinde İzmir Liman hududuna kadar kılavuzluk yapabiliyorlar.
Liman kılavuzu olabilmek için adayların ehliyetine göre 3 ay ile 1 yıl arasında liman kılavuzları refakatinde, Marmara veya İzmir Körfez kılavuzu olabilmek için adayların ehliyetine göre 3 ay ile 1 yıl arasında Marmara veya İzmir Körfez kılavuzları refakatinde kılavuzluk stajı görmeleri ve bu stajdaki muvaffakiyetlerini bir bonservisle tevsik ederek, bağlı müfredat programı gereğince yapılacak imtihanı kazanmaları şarttır.
28 Nisan 1966 Kılavuz Yeterlikleri hakkında Yönetmelik
Bu Yönetmeliğe göre kılavuz kaptan ehliyetleri Liman ve Deniz Kılavuzu olmak üzere iki sınıf olarak belirlenmiş. Liman kılavuzları, yalnız yetkili bulundukları liman hudutları içerisinde kılavuzluk, Deniz kılavuzları, liman hudutları dışında ve Boğazlar dâhil Marmara Denizinde ve İzmir Körfezinde kılavuzluk hizmeti yapabilirler.
Liman ve Deniz Kılavuzluğu ehliyeti alabilmek için en az yakınyol kaptanı yeterliğine sahip olmak ve Liman Kılavuzluğu için kaptanlık ehliyetine göre 2- 4 ay staj yapmak ve 500 grt’den büyük 20 – 40 geminin kılavuzlanmasında bulunmak gerekiyor. İstanbul Limanı ehliyeti için kılavuzlanacak gemi sayısı artarak 40 – 80 olması gerekiyor.
Deniz Kılavuzluğu için staj mecburiyeti yok. Yani İstanbul ve Çanakkale Boğazlarında staj yapmadan ve gemi kılavuzlamasında bulunmadan kılavuz kaptan olunabiliyor.
YDO mezunu olmak şartı ile uzakyol kaptanı en az bir yıl, yakınyol kaptanı en az iki yıl 2000 grt’den büyük ticari gemilerde kaptanlık yapmış olduğunu belgelerse sınava girmeden Deniz Kılavuzluğu yeterliğini alabiliyor.
29 Haziran 1968 Kılavuz Yeterlikleri hakkında Yönetmelik
Yönetmeliğe göre kılavuz kaptan ehliyetleri Liman ve Deniz Kılavuzu olmak üzere iki sınıftır. Liman kılavuzları, yalnız yetkili bulundukları liman hudutları içerisinde kılavuzluk yaparlar. Deniz kılavuzları, liman sınırları dışında kılavuzluk hizmeti görürler. Kılavuzladıkları geminin vardığı limanda yetkili liman kılavuzu yoksa o limanın kılavuzluğunu da yapabilirler. Gittiği limanda yetkili liman kılavuzu varsa kılavuzlayamazlar.
İstanbul Liman Kılavuzluğu yeterliğini de haiz Deniz Kılavuzları, İstanbul ve Çanakkale Boğazlarından transit geçecek gemileri kılavuzlayabilecekleri gibi, İstanbul Limanının iç ve orta liman dışındaki kısımlarında liman kılavuzluğu hizmetlerini yapabilirler. 1966 Yönetmeliğine göre Deniz Kılavuzu Boğazlar’ da gemileri kılavuzlayabiliyorlardı. 1968’e göre Deniz Kılavuzu İstanbul Liman Kılavuz Yeterliğine sahip ise İstanbul ve Çanakkale Boğazlarından geçen gemileri kılavuzlayabiliyor.
Liman ve Deniz Kılavuzluğu ehliyeti alabilmek için en az yakınyol kaptanı yeterliğine sahip olmak ve Liman Kılavuzluğu için kaptanlık ehliyetine göre 2- 4 ay staj yapmak ve 500 grt’den büyük 20 – 40 geminin kılavuzlanmasında bulunmak gerekiyor. 1966 Yönetmeliğinden farklı olarak İstanbul Limanı ehliyeti alabilmek için staj süresi artırılarak 3 ve 5 ay yapılmış. Bu sürelerde kılavuzlanacak gemi sayısı da artırılarak 60 – 100 olarak belirlenmiş.
1968 Yönetmeliğinde de Deniz Kılavuzluğu için staj mecburiyeti yok.
Deniz Kılavuzluğu belgesini sınavsız alabilmek için en az yakınyol kaptanlık yeterliği ile 500 grt ve üzeri gemilerde en az 3 yıl bilfiil kaptanlık yapmış olmak veya 250 ve daha yukarı deplasman tondaki harp gemilerinde yahut 500 ve daha yukarı deplasman tondaki yardımcı gemilerde en az 3 yıl bilfiil kumandanlık yapmış olmak gerekiyor. 6 Nisan 1972 Yönetmelik değişikliği ile tali liman tanımı getirilerek bu tali limanlarda adayların Kıyı Kaptanı ehliyetine sahip olması yeterli görülmüş.
14 Nisan 1981 Yönetmelik değişikliği ile yakınyol kaptanlarının Liman Kılavuzluğu sınavına girebilmesi için stajda kılavuzlaması gereken gemi sayısı 40’dan 20’ye düşürülmüş.
Uzakyol kaptanının İstanbul Liman Kılavuzluğu için staj süresi 3 aydan 5 aya ve bu sürede kılavuzlaması gereken gemi sayısı 60’dan 120’ye çıkarılmış. Yakınyol kaptanı için 5 ay stajda 100 gemi şartı devam ediyor. Bu değişikliğe göre yakınyol kaptanının uzakyol kaptanına göre daha az geminin kılavuzlanmasında bulunması gerekiyor!
İstanbul dışındaki tüm limanlarda 2 ay stajda 20 gemi kılavuzlama şartı devam ediyor.
19 Kasım 1981 IMCO Karar A.485(XII)
IMCO uzun çalışmalar sonucunda Hükümetlere kılavuz kaptanların eğitim, yeterlik standartları ve çalışma yöntemleri ile ilgili çok önemli öneri ve tavsiyelerini bu karar ile açıkladı.
Seyir emniyetinin sağlanmasında ve çevrenin korumasında kılavuz kaptanların önemli rolünü vurgulayarak kılavuz kaptanın görev bölgesinde çok yüksek tecrübe ve deneyime, yöresel bilgiye sahip olması gerekliliğini hatırlattığı kararda bunu sağlamak üzere; Kılavuz kaptanın yetkili kılavuzluk otoritesinin verdiği bir kılavuz kaptanlık yeterlik belgesine sahip olması, yeterliğin hangi kılavuzluk bölgesi için verilmiş olduğunun belirtilmesi, kılavuz kaptanın hangi büyüklük, su çekimi veya tonajda gemileri kılavuzlayabileceğinin belirtilmesi tavsiye edilmektedir.
Karara göre yetkili otoritenin yeterlik belgesi verme standartları, kılavuz kaptanın görevini emniyetli ve verimli bir şekilde yapabilmesini sağlamak üzere, yüksek düzeyde olmalıdır. Kılavuz kaptan olabilme eğitimi, standardı tecrübeli, deneyimli kılavuz kaptanların yakın gözetimi ve refakati altında pratik deneyim kazanmayı içermelidir. Yeterlik belgesi verme standartlarının içeriğinin, düzeyinin otoritenin sorumluluğunda olduğu unutulmamalıdır. Kılavuzluk teşkilatı kılavuz kaptanın kılavuzlama görevini yerine getirirken yeterince dinlenmiş ve zihinsel olarak hazır durumda olmasını sağlayacak ortam ve sistemi oluşturmalıdır.
Yine karara göre kılavuz kaptanın, kılavuzlanacak geminin seyir emniyetine veya çevreye tehlike oluşturması durumunda gemiyi kılavuzlamayı reddetme hakkına sahip olduğu sistem oluşturulmalıdır.
31 Aralık 1997 Kılavuz Kaptan Yeterlikleri Hakkında Yönetmelik
1981’de yayımlanan IMCO, şimdiki IMO, kararlarına göre yapılması gerekenlerin birçoğu bu Yönetmelikle ortaya çıktı.
Öncelikle kılavuz kaptanın ne olduğu, tanımı, ilk defa bu Yönetmelikte yazıldı… gemi kaptanına, geminin seyrinde ve manevrasında, yetkili kılavuz kaptan belgesine dayanarak yardım edip danışmanlık yapan kişi…
Liman ve Deniz Kılavuz Kaptanından ayrı olarak İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı Kılavuz Kaptanı yeterliği tanımlandı. Gemi tonajlarının ve trafiğinin arttığı ortama uygun olarak Boğazlarda seyir emniyeti açısından çok önemli bir adım oldu. Bu yeterlikleri alabilmek için Uzakyol Kaptanı olma şartı getirildi.
Kılavuzluk deneyime, tecrübeye dayalı bir meslektir. İyi bir kılavuz kaptanı yetişmesi için 5 ila 8 yıl gerekmektedir. Kılavuz Kaptanlık yapacak kişinin mesleği benimseyip, uzun yıllarda elde edeceği tecrübe ve deneyimleri yeni gelecek kılavuz kaptanlara aktarabilmesi için belirli bir yaşta mesleğe başlamasını sağlamak üzere mesleğe girişte 45 yaşından gün almamış olmak koşulu getirildi. Bu çok olumlu şart ne yazık ki Aralık 2001’de Yönetmelik değişikliği ile kaldırıldı. Kasım 2006’da yayımlanan yeni yönetmelik ile yaş sınırı 50 olarak kabul edildi ve 2018 Yönetmeliği yayımlanıncaya kadar bu şekilde devam etti.
Liman stajında ilgili limanda en az 3 ay 500 grt ve üstü 60 geminin kılavuzlanmasında,
İstanbul Boğazı stajında Boğaz’da en az 3 ay 500 grt ve üstü 160 geminin kılavuzlanmasında,
Çanakkale Boğazı stajında Boğaz’da en az 3 ay 500 grt ve üstü 100 geminin kılavuzlanmasında,
Deniz kılavuz kaptanı stajında staj yaptığı limanda en az 2 ay 500 grt ve üstü 30 geminin kılavuzlanmasında bulunacağı ve Deniz kılavuz kaptanlarının liman sınırları dışında kalan yerlerde kılavuzluk hizmeti görebileceği şartları getirildi.
Stajını tamamlayan kılavuz kaptan için, ilgili kılavuzluk teşkilatı, stajyer kılavuz kaptanı yanında götüren bütün kılavuz kaptanlardan birer yazılı görüş alıp bunları değerlendirerek, stajyer kılavuz kaptana bir bonservis verir. Bonservis alamayan stajyer, kılavuz kaptan yeterlik belgesi sınavına giremez. Bonservis alma şartı da Aralık 2001 değişiklik yönetmeliği ile kaldırılmış, Eylül 2002 değişikliği ile yeniden yürürlüğe konmuş ve Kasım 2003 değişiklik yönetmeliği ile tekrar kaldırılmış. 2006’da yayımlanan yeni yönetmelik ile tekrar getirilmiş.
5 Aralık 2003 IMO Karar A.960
1981’de yayımlanan A.485(XII) Kararı geliştirilerek IMO’nun A.960 Kararı devreye girdi. A.485 paralelinde birçok tavsiyeyi içeren A.960’da kılavuz kaptan olabilme koşul ve standartlarını belirlemede, kılavuz kaptan eğitim ve deneyimlerini geliştirmek için yapılması gerekenleri belirlemede Yetkili Otoritenin kılavuz kaptan dernekleri, teşkilatları ile ortak çalışma halinde olmasını tavsiye etmesi önemli bir nokta olarak öne çıkmaktadır.
Yetkili Otoritenin kılavuz kaptanların, eğitim ve belgelendirme standartlarından sorumlu olduğu tekrar vurgulanmaktadır.
Kılavuz kaptanların bilgi tazeleme ve güncelleme eğitimlerinin, staj deneyimleri yanında bilgisayar ortamında alacağı simülasyon eğitiminin, A.485’de de belirtildiği gibi gemi kaptanı – kılavuz kaptan bilgi alışverişi eğitiminin önemi vurgulanmakta ve tavsiye edilmektedir.
28 Kasım 2006 KILAVUZ KAPTANLARIN YETERLİKLERİ, EĞİTİMLERİ, BELGELENDİRİLMELERİ VE ÇALIŞMA USULLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK
IMO’nun güncellenen kararları sonrasında yayımlanan 2006 Yönetmeliği, 1997 Yönetmeliği gibi kılavuz kaptan olabilme standartlarını IMO tavsiyeleri yönünde en yükseğe çıkartan Yönetmelik oldu.
Kılavuz kaptan şöyle tanımlandı; “…gemi kaptanına, yetkili kılavuz kaptan belgesi ile yetkilendirildiği alan dahilinde uluslararası denizcilik teamüllerine göre geminin seyir ve manevrasına yönelik konularda danışmanlık yapan ve gemi kaptanının sorumluluğu esas olmak üzere hizmetleri seyir ve manevra ile sınırlı olarak gemiye kılavuzluk eden kişiyi,”
Liman ve Türk Boğazları kılavuz kaptanı olmak üzere iki yeterlik tanımlandı.
Her iki IMO Kararında (A.485(XII) – A.960) vurgulanan kılavuz kaptanın hangi büyüklük, su çekimi veya tonajda gemileri kılavuzlayabileceğinin belirtilmesi tavsiyesi 2006 Yönetmeliğinde şöyle tanımlandı; “Liman ve Türk Boğazları Yeterlikleri kılavuz kaptan ve kıdemli kılavuz kaptan olarak iki farklı düzeyde verilir. Kılavuz kaptan, 20.000 gros tona (GT) kadar olan tüm gemilere, kıdemli kılavuz kaptan ise tüm gemilere yetkilendirildikleri kılavuzluk hizmet bölgesinde kılavuzluk hizmeti verir.” Kıdemli kılavuz kaptan yeterliğine yükselebilmek için kılavuz kaptanın; en az dört yıl 20.000 gros tona kadar olan gemilerde kılavuz kaptanlık yapması, yükselme eğitimini alması ve yetkili kılavuzluk teşkilatının da uygun görüşünün bulunması gerekli olduğu şartı getirildi.
Kılavuz kaptan yeterliği alabilmek için Uzakyol Kaptan Yeterliğine sahip olmanın yanında bu yeterlikle en az bir yıl kaptanlık yapmış olmak şartı getirildi.
Kılavuz kaptan adayının simülatör veya insanlı model gemi eğitimini içeren 70 saatlik kılavuz kaptanlık temel eğitimini başarı ile tamamlaması ve yapacağı staj sonucunda bonservis alma şartı tekrar getirildi.
Staja başladığında 50 yaşından gün almamış olması şartına 2010’da yapılan değişiklikle kılavuz kaptanlık için aday olunan kılavuzluk hizmet bölgesini kapsayan geçerli bir deniz trafik operatörü veya deniz trafik baş operatörü belgesine sahip olmak şartı ilave edildi.
Kılavuz kaptan sınavına girmeden önce; KPDS’nin veya ÜDS’nin İngilizce Fen Bilimleri dalından en az 60 puan veya TOEFL’den en az 190 puan veya dengi puan yahut IELTS’den en az 6,0 puan veyahut İdarece gerekli görüldüğünde GASM tarafından düzenlenecek genel İngilizce yeterlik sınavından en az 70 puan almak şartına 2008’de yapılan değişiklikle “GASM tarafından düzenlenecek Denizcilik İngilizcesi sınavından en az 80 puan almak” ve 2010’da yapılan değişiklikle de “veyahut geçerli bir deniz trafik operatörü veya deniz trafik baş operatörü belgesine sahip olmak” şartı ilave edildi.
Görevbaşı eğitimini tamamlayabilmek için;
İlgili limanda en az altı ay ve 500 GT ve daha büyük tonajdaki en az 90 geminin kılavuzlanmasına katılmak,
İstanbul Boğazında en az dört ay ve 5000 GT veya daha büyük tonajda en az 160 geminin kılavuzlanmasında bulunmak,
Çanakkale Boğazında en az dört ay ve 5.000 GT veya daha büyük tonajda en az 100 geminin kılavuzlanmasında bulunmak şartları getirildi.
Görev yapacakları kılavuzluk hizmet bölgesi kısmen veya bütünüyle Gemi Trafik Hizmetlerinin (GTH) kapsamı içinde ise, GTH’nin yapısı ve işlevi ile ilgili olarak on iş günü süreyle GTH merkezinde gözlemde bulunmalıdır şartına 2010 yılında yapılan değişiklikle, günde 6 saatten fazla olmamak kaydıyla 5 gün süre ile toplam 30 saat fiili eğitim almaları zorunludur şartı ilave edildi. Yine 2010 değişikliği ile görev başı eğitimini yaptıkları kılavuzluk hizmet bölgesinde yetkili römorkörcülük teşkilatına ait römorkörlerde 15 günden az olmayacak şekilde fiili eğitim alırlar şartı ilave edildi.
İlk defa bu Yönetmelik ile kılavuz kaptanların, bilgilerini tazelemek, güncellemek üzere, düzenlenecek olan zorunlu hizmet içi eğitimi seminerlerine iki yıl içinde en az bir kez katılmaları kuralı ve mücbir sebepler dışında iki yıllık süre içinde seminerlere katılmayan kılavuz kaptanların, yetkili kılavuz kaptan belgesini yeniden alabilmeleri için hizmet içi eğitimine katılmaları zorunluluğu getirildi.
Kılavuz kaptan yeterliklerinin geçerliliği, askıya alınması ve iptali ile ilgili de yeni kurallar getirildi. Kılavuz kaptan mesleğine iki yıl ara verdiğinde, kılavuz kaptan olarak çalışmadığında, tekrar aynı yeterlikle çalışmak istediğinde bu yeterlik için gerekli olan staj süresinin yarısı sürede ve kılavuzlaması gereken gemi sayısının yarısı kadar gemiyi kılavuzlayarak görev başı eğitimini (stajı) yenilemek zorunda olduğu, aksi durumda yeterliğin askıya alınacağı kuralı getirildi.
Teknik inceleme ve araştırmaya konu olabilecek herhangi bir kaza veya olaya sebebiyet neticesinde; İdare, yetkili kılavuzluk teşkilatı, kılavuzluk mesleği ile ilgili dernek, oda ve benzer bağımsız meslek kuruluşunun birlikte yapacağı teknik ve idari tahkikat sonucu seyir, can, mal ve çevre güvenliğine yönelik geçerli bir sebebi olmaksızın meslek ilke ve gerekleri ile ilgili liman mevzuatına aykırı bir şekilde hareket ettiği veya ağır kusur yahut ihmali olduğu veyahut çalıştığı kılavuzluk teşkilatı veya yetkili olduğu bölgeler dışında çalıştığı yahut kötü hava koşulları sebebiyle oluşan zorunlu haller dışında, kılavuz alma mevkisinde gemiye çıkmayan veya kılavuz bırakma mevkiinden önce gemiyi terk eden veyahut kılavuzlamak amacıyla öngörülen sürede gemiye çıkmadığı tespit edilen kılavuz kaptana, tahkikat sonucu belirlenmiş kusurunun derecesine göre İdare, ihtar, kınama, belirli süre askıya alma ve belgenin iptali gibi idari yaptırımları uygular kuralı getirildi.
2010 yılında yapılan değişiklik ile esasen kılavuzluk teşkilatları sorumluluğunda ve takibinde olması gereken yukarda altı çizili bölüm metinden çıkarıldı. Metne “618 sayılı Limanlar Kanununa göre cezai işlem” uygulanacağı ibaresi eklendi.
1981 ve 2003 IMO tavsiye kararlarında belirtilen kılavuz kaptanın, kılavuzlanacak geminin seyir emniyetine veya çevreye tehlike oluşturması durumunda gemiyi kılavuzlamayı reddetme hakkı ilk defa bu yönetmelik ile mevzuatımıza girdi. “Kılavuz kaptanlar, kılavuzladıkları geminin kılavuzluk hizmet bölgesinde seyre devam etmesinin, limana demirleme, yanaşma veya kalkmasının seyir emniyeti ve/veya çevre emniyeti açısından tehdit oluşturabileceğini gözlemlemeleri durumunda kılavuzluk hizmetini vermeyi reddedebilir. Ayrıca, gemiye çıkış ve inişte kullanacakları kılavuz çarmıhı, aydınlatma ve benzer araçların kurallara uygun ve emniyetli olmaması durumunda da hizmet vermeyi reddetme hakkına sahiptir.”
IMO tavsiye karalarında geçen, seyir emniyetine tam anlamı ile katkı verebilecek ve bu anlamda kılavuzluk teşkilatlarına büyük sorumluluk getiren kılavuz kaptanın göreve çıkmadan zihnen ve bedenen yeterince dinlenmiş olmasını sağlamak üzere şu madde de mevzuatımıza girdi; “Yetkili kılavuzluk teşkilatı, kılavuz kaptanların manevra ve geçiş işlemi bitene kadar kılavuzluk görevlerini kesintisiz olarak yerine getirebilecek şekilde yeterince dinlenmiş, zihnen uyanık ve sağlıklı bir durumda olmalarından sorumludur.”
10 Şubat 2018 GEMİADAMLARI VE KILAVUZ KAPTANLAR YÖNETMELİĞİ
Kılavuz kaptan yeterlik başvurusunda bulunmak için uzakyol kaptanı olmak ve en az 12 ay gemi kaptanlığı yapmak şartı bu yönetmelikte de devam etti. Uzakyol kaptanı yeterliğine sahip olup Türk Boğazları bölgesinde gemi trafik hizmetleri operatörü olarak en az 60 ay çalışanların veya yine aynı yeterlik ile kılavuzluk hizmetlerine esas römorkörlerde en az 36 ay çalışanların 12 ay gemi kaptanlığı yapma şartını karşılamış olacağı şartı yeni bir madde olarak mevzuatta yerini aldı. Yani GTH operatörü olmadan önce veya kılavuzluk hizmetlerine esas römorkörlerde hizmete başlamadan önce bilfiil uzakyol gemi kaptanlığı yapmamış, o tecrübe ve deneyimi yaşamamış çalışanlar da kılavuz kaptan olabilmek için başvuru da bulunabilecekler.
Adaylar kılavuz kaptan sınavına girmeden önce YDS’nin İngilizce bölümünden en az 70 puan veya ÖSYM tarafından bunun eşdeğeri kabul edilen ulusal/uluslararası yabancı dil sınav türlerinden 70 puana denk puan aldığını belgelemek durumundadır.
Sınavda başarılı olan ilk defa kılavuz kaptan yeterliği alacak olan adaylar, İdarenin belirleyeceği hizmet sahalarında İdare tarafından kılavuz kaptan stajına başlatılır. Aday İdarenin belirlediği kılavuzluk teşkilatında stajını en az üç ayda farklı büyüklük ve cinste 30 gemide yapar ve staj yaptığı kılavuzluk hizmet bölgesinde yetkili römorkörcülük teşkilatına ait römorkörlerde beş gün ve görev yapacakları kılavuzluk hizmet bölgesi kısmen veya bütünüyle gemi trafik hizmetlerinin (GTH) kapsamı içinde ise, GTH’nin yapısı ve işlevi ile ilgili olarak 5 gün süre ile toplam 30 saat fiili eğitim alarak stajını tamamlar.
Staj sonrası adaya ilişkin görüşler, kılavuzluk teşkilatı tarafından ilgili liman başkanlığına bildirilir. Stajını tamamlayarak, yapılan uygulama sınavında başarılı olan ve ilgili liman başkanlığına başvuran adayların genel kılavuz kaptan yeterlik belgesi İdare tarafından verilir.
Yönetmeliğe göre aday stajını tamamladığı hizmet sahasında görev başı eğitimi yapmadan o bölge için kılavuz kaptan olarak hizmet verebilecek. Örnek olarak İdarenin belirlediği İstanbul Limanında staj yapan aday burada görev yapacaksa üç ayda gece ve gündüz dengeli olacak şekilde farklı büyüklükte 30 geminin kılavuzlanmasında bulunarak stajını tamamlarsa İstanbul Limanında kılavuz kaptanlık yapabilecek.
Stajını tamamladığı hizmet sahası dışında başka bir hizmet sahasında görev yapacak ise, bu kılavuzluk hizmet sahası için stajına ilave olarak otuz gemiden az olmamak üzere en az üç ay süre ile görev başı eğitimini o bölge için yetkilendirilmiş kılavuz kaptanın gözetiminde tamamlaması gerekecek.
Ancak daha önce herhangi bir kılavuz kaptan yeterliğine sahipseniz on beş gemiyi bir ay içinde kılavuzlayarak görev başı eğitimini tamamlayabilirsiniz. Yani örnek verirsek; daha önce herhangi bir limanın (Taşucu, Sarıseki, Giresun, Hopa, Samsun, Gemlik, Bandırma…) yeterliğine sahip kılavuz kaptan İstanbul Limanı görev başı eğitimini tamamlaması için bir ayda 15 geminin kılavuzlamasında bulunması yeterli olacak!
İstanbul ve Çanakkale Boğazlarında görev başı eğitimleri farklı büyüklük ve cinsteki 45 gemiden az olmamak üzere en az üç ay sürede tamamlanmak zorundadır. Yönetmeliğe göre beş yıl aralıksız kılavuz kaptanlık yapmazsanız yeterliğiniz geri alınıyor.
Üç ayda 30 geminin kılavuzlamasında bulunarak aldığınız yeterlikle bir iki ay bilfiil herhangi bir limanda çalıştığınızı düşünelim. İki ayın sonunda görevinizden ayrılarak tekrar denizde gemilerde çalışmaya başladınız. 4 yıl 10 ay denizde çalışıp döndüğünüzde kılavuz kaptan yeterliğiniz hâlâ geçerli olacak!
Daha önceki yönetmeliğe göre kıdemli kılavuz kaptan, kılavuz kaptan ve liman kılavuz kaptan belgesi olanların YDS’nin İngilizce bölümünden en az 70 puan alarak İngilizce yeterlik şartlarını iki yıl içerisinde sağlaması şartı getirildi. Yani 2006 Yönetmeliğine göre KPDS’nin veya ÜDS’nin İngilizce Fen Bilimleri dalından en az 60 puan veya TOEFL’den en az 190 puan veya dengi puan yahut IELTS’den en az 6,0 puan veyahut İdarece gerekli görüldüğünde GASM tarafından düzenlenecek genel İngilizce yeterlik sınavından en az 70 puan alarak göreve başlayan bir kılavuz kaptan ya da 1997 mevzuatına göre sözlü yabancı dil sınavından geçip yabancı dil konusunda sorun yaşamadan 20 senedir yabancı gemileri kılavuzlayan kılavuz kaptanın YDS sınavına girmesi istendi bu yönetmelikle. Aksi takdirde iki yıl içerisinde bu şartı sağlayamayanlar gerekli İngilizce şartını sağlayana kadar İdare tarafından yeterliği askıya alınacaktı. Yönetmeliğin yürürlüğe girişinin 8 ay sonrasında yayımlanan değişiklik yönetmeliği ile bu anlamsız şart kaldırıldı.
SONUÇ
Limanlarımız ve Boğazlarımızda gemilerin sebep olabileceği, yaratabileceği tehlikeleri, riskleri en aza indirebilmek üzere bir asır önce Cumhuriyetimizin ilan edilişinden hemen sonra başlayan, tecrübeli, deneyimli kılavuz kaptan olabilme yolculuğu bugüne kadar sürdü. Yıllar boyunca ülkemizde yetişen denizcilerin nitelik ve nicelikleri çerçevesinde gelişen şartlara, gemi trafiğinin, boyut ve tonajlarının artmasına, taşıdıkları yüklerin yaratabileceği tehlikelerin artmasına, yaşanan kazalara bağlı olarak birçok mevzuat gelişerek devreye girdi.
Liman ve boğazlarda seyir emniyetinin sağlanmasında ve çevrenin korunmasında önemli rolü olan kılavuz kaptanların en yüksek tecrübe ve deneyimde yetişebilmesi için Uluslararası Denizcilik Örgütü’nün (IMO) tüm dünya ülkelerine yönelik tavsiye ve önerileri bizde de mevzuat olarak karşılığını ilk olarak 1997 Yönetmeliği ile buldu. 1997 ile başlayan bu süreç gelişerek 2006 Yönetmeliği ile son halini aldı.
Cumhuriyetimizin ilanından hemen sonra yayımlanan ilk mevzuatta Liman ve Boğaz kılavuz kaptanının 1.sınıf, 2. sınıf kılavuz olarak tanımlanması 2006 Yönetmeliği ile kıdemli kılavuz kaptan olarak vücut buldu. Kıdemli olabilme şartları belirlendi…
Kılavuz kaptan olabilmek için yapılacak staj süreleri ve stajda kılavuzlanması gereken gemi sayıları artırıldı, kılavuzlanması gereken gemi özellikleri tanımlandı…
Kılavuz kaptanlık yapacak kişinin mesleği benimseyip, mesleğine dört elle sarılıp, uzun yıllarda elde edeceği tecrübe ve deneyimleri yeni gelecek kılavuz kaptanlara aktarabilmesi için belirli bir yaşta mesleğe başlamasını sağlamak üzere mesleğe girişte 45 yaşında olma şartı 2006 Yönetmeliği ile 50 yaş olarak belirlendi…
Kılavuz kaptanın tanımı yapıldı…
1997 ile başlayıp 2006 Yönetmeliği ile geliştirilip devam eden reform niteliğindeki bu uygulamalar daha da geliştirilmesi gerekirken 2018 Yönetmeliği ile tamamen ortadan kaldırıldı. Hemen her konuda standartlar aşağı çekildi.
Kılavuz kaptanın tanımı, mesleğe giriş yaşı, kıdemli kılavuz kaptanlık ve bunun için gereken 4 yıllık geçiş süreci kaldırıldı… Staj süreleri kısaltıldı, stajda yapılacak gemi sayıları önemli ölçüde azaltıldı (limanda kılavuzlanması gereken gemi sayısı 90’dan 30’a, İstanbul Boğazı’nda 160’dan 45’e düşürüldü) … Staj yapan adayların bonservis alma şartı kaldırıldı…
Mesleğe iki yıl ara verilince ehliyet askıya alınıp yeniden staj yapma şatı varken bu şart değiştirilerek ara verme beş yıla çıkarıldı. 5 yıl kılavuzluk dışında başka işlerde çalışıp söz gelimi 63 yaşında kılavuzluk yapmak isterseniz 2018 Yönetmeliğine göre buyurun yapabilirsiniz.
Bunların dışında bir önceki yönetmelikte olup da 2018 yönetmeliğinde bulunmayan şu önemli hususlar da var; kılavuz kaptanın emniyetine yönelik kılavuzluk teşkilatının vermek zorunda olduğu kıyafet/teçhizat, kılavuz kaptanın gemi kaptanına tavsiyede bulunma görev ve sorumluluğu, gemi kaptanının seyirden sorumluluğu ve kılavuzluk teşkilatlarının kılavuz kaptanın kılavuzluk görevlerini kesintisiz olarak yerine getirebilecek şekilde yeterince dinlenmiş, zihnen uyanık ve sağlıklı bir durumda olmalarından sorumluluğu maddeleri. Bu çok önemli maddelere 2018 Yönetmeliğinde hiç değinilmedi.
Esasen kılavuzluk hizmetleri, seyir emniyeti ile can, mal, deniz ve çevre güvenliğini artırmaya yönelik, İdare adına verilen bir kamu hizmetidir. Önceki yönetmelikler gibi 2018 KıIavuz Kaptan Yönetmeliğinin amacının da öncelikli olarak kamu yararının sağlanması olmalı idi. Bu amaca ulaşabilmek için de en önemli unsur olarak Liman ve Boğazlarımızda çalışacak olan kılavuz kaptanların en yüksek bilgi, tecrübe ve deneyimi kazanabilmesi için var olan düzenlemelerin daha da geliştirilerek ön plana çıkarılması gerekirdi. Oysa 2018 Yönetmeliği ile stajında 45 geminin kılavuzlamasında bulunarak kılavuz kaptan olan aday, Boğaz’da çalışmaya başladığı ilk gün, yeterli tecrübe ve deneyimi kazanamadan, INDEPENDENTA tankeri ayarında ve daha büyük her tonajdaki tankeri, LNG ve LPG tankerlerini, dökme yük gemilerini kılavuzlayabilme yetkisine sahip oldu. Böyle bir yetki ve yeterlik verilmesinde ne gibi bir kamu yararı olabilir? Bu konuda hiçbir açıklama yapılmadı.
- Independenta Tankeri (1979)
Liman ve Boğazlarda gerekli tecrübe eksikliği sonucunda manevra, seyir, can ve mal güvenliği ciddi düzeyde tehlikeye girebilir ve bunun sonucunda da telafisi güç veya imkânsız zararlar ortaya çıkabilir.
Kılavuz kaptanın her bakımdan bağımsız ve güçlü olması gerekir. En büyük gücü de bilgi, tecrübe ve deneyimdir. Ticari ve şahsi baskılarla karşı karşıya kalmaması için Devlet’in, İdare’nin ve Kılavuzluk Teşkilatı’nın arkasında olduğunu hissetmesi gerekir. Genç yaşlarda mesleğe başlayarak tecrübe, deneyim kazanması beklenir. Kamusal görevini yerine getirirken kafasının dinç olması gerekir. 2018 Yönetmeliğinde olduğu gibi bir havuza Genel Kılavuz Kaptan yetiştirmekle, tecrübesiz, deneyimsiz kılavuz kaptanı ortaya çıkaran mevzuatla sistem yürütülemez, yürütülmemesi gerekir.
Coşkuyla kutlamaya çalıştığımız Cumhuriyetimizin 100. Yılında kamu adına hizmet verecek olan kılavuz kaptanların kılavuz kaptan olabilme mevzuatı bu.
Bir asırda birçok mevzuat değişikliği olmuş. Cumhuriyetimizin kurucuları ilk mevzuatı Cumhuriyetin ilanından 2,5 ay sonra yayımlamış. Yayımlanan her mevzuatta gelişme kaydedilerek 2006 Yönetmeliğine ulaşılmış. Kılavuz kaptan olabilme standartlarını en düşük seviyeye çeken, kılavuz kaptanlık mesleğini âdeta baltalayan 2018 Yönetmeliği Cumhuriyetimizin 100.yılında şu anda yürürlükte ne yazık ki.
Kaptan Sedat Tenker