Boğazları Uğraksız olarak geçen gemiler 1936’da Montrö’de imzalan Türk Boğazları Sözleşmesi’nde (TBS) belirlenen tarifeye göre fener, tahlisiye ve sağlık hizmetleri için ücret ödeyerek geçiş yapmaktadırlar. Sözleşmeye göre Boğazlardan Altın Frank geçiş tarifesi (Geçiş ücretleri, Boğazlardan iki defa geçiş içindir. Ege Denizi’nden Karadeniz’e bir geçiş ve Ege Denizi’ne dönüş seyahati ya da Karadeniz’den Ege Denizi’ne Boğazlardan bir geçiş ve müteakiben Karadeniz’e dönüş seyahatini kapsamaktadır) beher Net Ton başına şu şekilde tespit edildi;
a)Sıhhi kontrol 0,075 AF
b)Fenerler 800 tona kadar 0,42 AF 800 tondan fazlası 0,21 AF
c)Tahlisiye hizmeti 0,10 AF
Uğraksız geçiş yapan gemiler ayrıca kılavuzluk ve römorkörcülük gibi isteğe bağlı hizmetlerden faydalandığında İdare’nin belirlediği tarifeler üzerinden de ücret ödemekteler.
Uğraklı geçiş yapan gemiler de Boğaz geçişlerinde İdare’nin belirlediği tarifeler üzerinden İstanbul Boğazı’nda fener ve tahlisiye, Çanakkale Boğazı’nda fener ücreti ve her iki Boğaz’da Uğraklı geçişlerde mecburi olan kılavuzluk hizmetleri için ücret ödemektedirler. Gemiler Boğaz geçişlerinde römorkör hizmeti alırlarsa İdare’nin belirlediği tarife üzerinden ücret ödemektedirler. Uğraklı gemiler ayrıca gittikleri limanlarda İdare’nin her yıl hazırladığı Serbest Gemi Sağlık Resmi Tarifesine göre sağlık resmi ödemektedirler.
HAZİRAN 2023’de Boğaz geçişleri için uygulanmakta olan Tarifeler (1 AF=4,08 $)
1.Uğraksız geçiş (Ege-Karadeniz-Ege)(Gidiş-Dönüş) 52045 Net Tonluk gemi için
a)Fener ücreti
800 Net Tona kadar 4,08×0,42=1,7136 x 800 = 1370,88 $
800’den fazlası 4,08×0,21=0,8568 x51245 = 43906,716 + 1370,88 = 45.278 $
b)Tahlisiye ücreti 4,08×0,1= 0,408 x 52045 = 21.234 $
c)Sağlık ücreti 4,08×0,075=0,306 x 52045 = 15.926 $
Geminin tehlikeli yüklü olması veya olmaması, tanker veya karışık yük gemisi olması fark etmiyor. Sadece Net Ton önemli. Esasen başta tankerler olmak üzere tehlikeli yük taşıyan her türlü gemiye farklı zamlı tarife uygulanabilir. Zira zaten AF’ın değerinin hesaplanışında oldukça düşük bir değer kullanılmakta.
2.Uğraksız ve Uğraklı geçiş Boğaz Kılavuzluk hizmetleri ücreti
–İstanbul veya Çanakkale Boğaz geçişi (81085 GRT yüklü tanker)
1000 GRT’ye kadar 400 $ 400 x 1 = 400 $
İlave beher 1000 GRT 85 $
85 x 81 = 6885+400=7285x%30(tehlikeli yük zammı) = 9.471 $
2.Uğraksız ve Uğraklı geçiş Römorkör ücreti (275 metre tanker)
İstanbul Boğazı: Gemi boylarına göre 3500-7000 $ arası
Çanakkale Boğazı: Gemi boylarına göre 6000-9000 $ arası
275 metre tanker İstanbul Boğazı: 6.500 $
275 metre tanker Çanakkale Boğazı: 8.500 $
3.Uğraklı geçiş–Tek Yön İstanbul Boğazı veya Çanakkale Boğazı –Fener ücreti- 52045 NRT Yabancı Bayraklı ticari gemi için (Yabancı yolcu, Türk Bayraklı ticari, Türk kabotajında çalışan gemiler ve yatlara farklı tarifeler uygulanmaktadır)
800 Net Tona kadar 0,216 x 800 = 172,8
800’den fazlası 0,108 x 51245 = 5534,46 + 172,8 = 5.707 $
4.Uğraklı geçiş–Tek Yön İstanbul Boğazı –Tahlisiye ücreti- 52045 NRT Yabancı Bayraklı gemi için (Yabancı yolcu, Türk Bayraklı ticari, Türk kabotajında çalışan gemiler ve yatlara farklı tarifeler uygulanmaktadır)
0,108 x 52045 = 5.621 $
Görüldüğü gibi Uğraksız geçiş yapan gemiler TBS’ ye göre 1936’da ilan edilen altın frank esası üzerinden fener, tahlisiye ve sağlık ücreti ödemek zorundalar ve ayrıca İdare’nin belirlediği tarifelere göre de hizmet aldıklarında kılavuzluk ve römorkörcülük ücreti ödemektedirler.
Altın frank tarifesi sabittir ve net ton başına alınacak altın frank miktarı 5 Ağustos 1936 tarihli Resmi Gazete’de yayımlandığı ve yukarda ki tabloda gözüktüğü gibidir. TBS’ de altın frank cinsinden kabul edilen yukarıdaki bu “dört değer” üst sınır olup arttırılmayacakları kabul edilmiştir.
Buna rağmen altın frank konusu, daha doğrusu altın frank’ın değerinin tespiti konusu TBS imzalandığından beri tartışılmaktadır. Bugüne kadar yazılan araştırma yazılarına göre 1 altın frankın içindeki has altın miktarı 0,29032258 gr olarak kabul edilmektedir. [1] – [2]
14 Haziran 2023 itibarı ile 1 gram altın = 63 $ olarak kabul edilirse,
1 Altın Frank’ın bugünkü değeri 0,29032258 X 63 = 18,3 $ olarak hesap edilebilir. Bu hesabı bir kenara koyup devam edelim.
Uygulanan Uğraksız Gemi Geçiş Ücretleri
1936-1953 Altın Frank, “Germinal Franc” ya da “Napolyon Altını”, Napolyon tarafından 1805’te dolaşıma sokulmuş ve 1920 yılında Milletler Cemiyeti tarafından da hesap birimi olarak kabul edilmiş 0,290 gram saf altın içeren bir para birimidir. Bundan dolayı, 20 Temmuz 1936 tarihinde imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ nde, Türk makamları tarafından uğraksız geçen ticaret gemilerinden tahsil edilecek vergi ve harçların hesaplanmasında para birimi olarak Altın Frank kullanılmıştır. Boğazlardan geçiş ücretleri 1936’ dan 1953 yılına kadar alınmış. Bu parite her sene güncellenmiş, Altın Frank değeri hesaplanmış ve boğazları kullanan taşıtlardan ona göre tahsilât yapılmış. 1953 yılında Altın Frank kaldırılmış.[3]
1953-1981 Altın Frank’ ın kuru Dolar karşısında en düşük değerindeyken sabitlenmiş. Yıllarca bu sabitlenmiş değer üzerinden tahsilât yapılmış.[4]
20.11.1981 Gemi Sağlık Resmi’ni tahsil ile görevli “Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü’ Altın Frankın Türk Parası karşılığının ne şekilde hesaplanması gerektiğini T.C. Merkez Bankası Kambiyo Genel Müdürlüğü nden sormuş ve bu tahvil işleminin aşağıdaki formüle göre yapılması gerektiği cevabını almıştır:
1 AF = ABD dolarının alış kuru x 0,290323 (AF’ın içerdiği altın miktarı) / 0,736662 gr. (ABD dolarının içerdiği altın miktarı)
Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü de 20.11.1981 tarih ve Seri No. 24 (M) sayılı Genel Tebliği ile keyfiyeti bütün teşkilâtına bildirerek bu formül uyarınca işlem yapılmasını emretmiştir.[5]
19.08.1982 Kasım 1981 formülüne yapılan itirazlar sonucu oluşturulan bir komisyon meseleyi incelemiş ve Merkez Bankası bu komisyonun inceleme sonuçları çerçevesinde altının günlük kambiyo değerlerini belirleme ve ilan etmeye başlamıştır. Bunu takiben de yeni uygulamaya geçilmiş, uygulama ile birlikte her bir gemi için resimlerden yapılan tahsilât on kat artmıştır.[6]
07.02.1983 1 Altın Frank = 0,8063 $ Merkez Bankası’nca TDİ Genel Müdürlüğü ile Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğüne gönderilen 25.02.1983 tarihli talimat yazısında: “Boğazlardan transit geçen gemilerden tahsil olunan sıhhi kontrol, fenerler ve tahlisiye rüsumunun hesaplanmasına ilişkin 07.02.1983 günlü ve 83/6032 sayılı Gizli Bakanlar Kurulu Kararında belirtilen esaslar çerçevesinde 1 (bir) Altın Frank’ın indirimli değeri 0,08063 Dolar olarak bankamızca tespit edilmiştir. Buna göre rüsuma esas olacak 1 Altın Frank’ın TL karşılığı her gün resmi gazetede yayımlanan ABD dolarının döviz alış kuru ile 1 (bir) Altın Frank’ın indirimli değeri olan 0,08063 Doların çarpılması suretiyle bulunacaktır. Belirtilen esaslara göre işlem yapılmasını rica ederiz.” denilmiştir. [7]
7 Ekim 2022 1 Altın Frank = 4,08 $
1 Tem 2023 1 Altın Frank = 4,42 $
1981-83’de yapılan uygulamalar sonucunda tespit edilen değer kısa süre uygulanabildi. Birçok geminin geçiş ücretini ödemediği söylendi ve 1983’de Bakanlar Kurulu kararı ile 1 Altın Frank = 0,8063 $ kabul edilerek atılan adımdan geri dönülmek zorunda kalındı.
12 Ocak 2011’de dönemin Ulaştırma Bakanı basın mensuplarının “Altın Frank ile ilgili, uygulamaya geçen bir çalışma var mı?” sorusunu şöyle cevapladı; TBS’ ye göre Boğazlardan geçişin özel bir formülü bulunduğunu kaydeden Ulaştırma Bakanı, “Bugüne kadar ciddi indirim vardı. Boğazlardan geçen tehlikeli yük miktarı gittikçe arttığından dolayı İstanbul ve Boğazların güvenliğin teminat altına alma noktasında böyle bir çalışma Enerji, Dışişleri ve Ulaştırma Bakanlığı olarak çalışma yapıyoruz. Hazırlık çalışması tamamlandıktan sonra ilgili ülkeler taşıma yapan diğer ülkelere de gerekli temaslar yapılmak suretiyle uygulama başlayabilir. Şu anda hazırlık aşamasında.” değerlendirmesi yaptı.[8]
Bu konuşmadan 11 yıl sonra çalışmalar tamamlandı ve 1 Altın Frank = 4,08 $ olarak uygulamaya geçildi. Her yıl Temmuz ayında da yeni ayarlamaların yapılacağı duyuruldu. 1 Temmuz 2023’den itibaren 1 Altın Frank 4,42 $ olarak uygulanacak. Yukarıda belirttiğim hesaplamalara göre Haziran 2023’de 1 Altın Frank=18,3 $ olması gerekiyor.
Bilinen, tartışılan, hakkında çok değerli ayrıntılı yazılar yazılan bu konuları bir kez daha hatırlattıktan sonra Boğazlardan geçiş yapan gemilerin ödediği miktarları incelememizde fayda olduğunu düşünüyorum.
275 m boy, 81.085 GRT, 52.045 NRT, ham petrol yüklü, Tanker UĞRAKSIZ geçişi
| Verilen Hizmet | Günümüzdeki Tarife($) 07.10.2022 | Eski Tarife ($) | 1.07.2023 Tarife($) | 1 AF=18,3 usd kabul edilirse($) |
| Sağlık | 15.926 | 3.144 | 17.252 | 71.431 |
| Fener | 45.278 | 8.948 | 48.308 | 200.009 |
| Tahlisiye | 21.234 | 4.196 | 23.004 | 95.242 |
| Çanakkale Kuzeye Kılavuz Kaptan | 9.471 | 7.644 | 9.471 | 9.471 |
| ÇanakkaleKuzeye RömorkörRefa | 8.500 | 6.500 | 8.500 | 8.500 |
| İstanbul Kuzeye KılavuzKaptan | 9.471 | 7.644 | 9.471 | 9.471 |
| İstanbul Kuzeye RömorkörRefakat | 6.500 | 6.000 | 6.500 | 6.500 |
| İstanbul Güneye KılavuzKaptan | 9.471 | 7.644 | 9.471 | 9.471 |
| İstanbul Güneye RömorkörRefaka | 6.500 | 6.000 | 6.500 | 6.500 |
| Çanakkale Güneye KılavuzKaptan | 9.471 | 7.644 | 9.471 | 9.471 |
| Çanakkale Güneye RömorkörRefa | 8.500 | 6.500 | 8.500 | 8.500 |
| Acente ücreti (4 geçiş) | 2.960 | 2.960 | 2.960 | 2.960 |
| TOPLAM | 153.282 | 74.824 | 159.408 | 437.526 |
Tablo incelendiğinde 7 Ekim 2022’de fener, tahlisiye ve sağlık resimlerinin artırılması sonucunda eski tarifeye göre bu kalemlerde 5,06’lık bir artış olduğu görülmektedir. Kılavuzluk ve römorkörcülük hizmetleri bakımından da 1,22’lik bir artış olduğu görülmektedir.
Altın frank’ın günümüzdeki değeri 18,3 $ olarak hesaplandığında bu ham petrol tankerinin Ege’den Karadeniz’e ve Karadeniz’den Ege’ye dönüşünde 437.526 $ ödeme yapması gerektiği görülmektedir. Bu şekilde ücretlendirme yapılabilirse, 2007 yılında temel atma töreni yapılan ancak ilerleme kaydedilemeyen, Novorossiysk-Samsun-Ceyhan boru hattının tekrar gündeme gelmesini ve petrolün boru hatları ile taşınmasını sağlayacak güzel bir gelişme olabilir. Boğazlar da büyük ham petrol tankerlerinin yaratabileceği ciddi risklerden kurtulmuş olur. 2011 yılında Ulaştırma Bakanının altın frank sorusu üzerine “Boğazlardan geçen tehlikeli yük miktarı gittikçe arttığından dolayı İstanbul ve Boğazların güvenliğin teminat altına alma noktasında böyle bir çalışma Enerji, Dışişleri ve Ulaştırma Bakanlığı olarak çalışma yapıyoruz” demesi belki de bu anlamda bir söylemdi.
Tabloda gözüken kılavuzluk ve römorkörcülük ücretleri İdare tarafından belirlenmekte ve zaman zaman güncellenmektedir. En son 1 Ocak 2023’de yürürlüğe giren tarifeye göre örnek tankerimiz Boğaz geçişinde ilk 1000 grt’u için 400 $ ve ilave beher grt için 85 $ ödemek durumunda. Tehlikeli yük taşıdığı için de hesaplanan ücrete %30 ilave yapılması gerekiyor. Daha önceki tarifelerde;
1 Eylül 2022’de yürürlüğe giren tarifeye göre ilk 1000 grt için 280, beher grt için 77 $,
15 Şubat 2021 tarifesine göre ilk 1000 grt için 210, beher grt için 70 $,
16 Nisan 2012 tarifesine göre 1000 grt için 190, beher grt için 64 $ ve
Nisan 2012 öncesi tarifede 1000 grt için 176, beher grt için 58 $ kılavuzluk hizmetleri için ödeniyordu.
1 Ocak 2023 ve 1 Eylül 2022 tarifesi ile römorkörcülük hizmetleri için 275 metre boyundaki tankerimiz İstanbul Boğazı için 6500, Çanakkale Boğazı için 8500 $ ödemek durumunda.
15 Şubat 2021’e göre İstanbul Boğazı için 6000, Çanakkale Boğazı için 6500 $,
16 Nisan 2012 tarifesine göre İstanbul Boğazı’nda planlı refakat hizmeti için 6000 $ ödemek durumunda. Çanakkale Boğazı için römorkör çekme gücüne ve hizmet verilen beher saat başına 300’den 2200 dolara kadar farklı ücretler söz konusu.
275 m boy, 81.085 GRT, 52.045 NRT, ham petrol yüklü, Tanker UĞRAKLI geçişi-Serbest geçiş Tankerimiz Ege’den giriş yapıp Çanakkale Boğazı’nı geçip İzmit Körfezi’ne gidiyor. Orada yükünün bir kısmını boşaltıp aynı yolu izleyerek Ege’ye dönüyor.
| Verilen Hizmet | Günümüzdeki Tarife(07.10.2022) $ | 2021 tarifesi $ |
| Fener ücreti Çanakkale Kuzeye | 5.707 | 5.707 |
| Fener ücreti Çanakkale Güneye | 5.707 | 5.707 |
| Çanakkale Kuzeye Kılavuz Kaptan | 9.471 | 7.644 |
| Çanakkale Kuzeye Römorkör | 8.500 | 6.500 |
| Çanakkale Güneye Kılavuz Kaptan | 9.471 | 7.644 |
| Çanakkale Güneye Römorkör | 8.500 | 6.500 |
| Acente ücreti (2 geçiş) | 720 | 720 |
| TOPLAM | 48.076 | 40.422 |
Uğraksız geçişte bir Boğazdan geçiş ücreti 38.320 doları (153.282/4=38.320) bulurken Uğraklı geçişte bir Boğaz geçişi 24.038 dolar tutuyor.
Karadeniz’den gelip İzmit’te tahliyeden sonra Karadeniz’e dönseydi İstanbul Boğazı’nı kullandığı için bu ücretlere ilave olarak tarifeye göre 2×5.707=11.414 tahlisiye ücreti de ödemesi gerekecekti. Çanakkale Boğazı’nda serbest geçişte tahlisiye ücreti alınmıyor.
Sağlık, fener ve tahlisiye ücretleri hesap edilirken gemilerin Net tonu (NRT) kullanılıyor. 81bin GRT’lik tankerlerin farklı NRT’si olabilir. O bakımdan geminin NRT’si hesaplama için gereklidir. Kılavuzluk ve römorkaj hesaplamalarında GRT ve gemi boyu kullanılmaktadır.
170 m boy, 17.025 GRT, 10.108 NRT, tehlikesiz yüklü, Dökme Yük gemisi UĞRAKSIZ geçişi
| Verilen Hizmet | Günümüzdeki Tarife(07.10.2022) $ | Eski Tarife $ | 1.07.2023 Tarife $ | 1 AF=18,3 $ kabul edilirse |
| Sağlık | 3.093 | 611 | 3.350 | 13.823 |
| Fener | 9.346 | 1.847 | 10.125 | 41.919 |
| Tahlisiye | 4.124 | 815 | 4.468 | 18.498 |
| Çanakkale Kuzeye KılavuzKaptan | 1.845 | 1.278 | 1.845 | 1.845 |
| İstanbul Kuzeye KılavuzKaptan | 1.845 | 1.278 | 1.845 | 1.845 |
| İstanbul Güneye KılavuzKaptan | 1.845 | 1.278 | 1.845 | 1.845 |
| Çanakkale Güneye KılavuzKaptan | 1.845 | 1.278 | 1.845 | 1.845 |
| Acente ücreti (4 geçiş) | 1.440 | 1.440 | 1.440 | 1.440 |
| TOPLAM | 25.383 | 9.825 | 26.763 | 83.060 |
368 m boy, 144.651 GRT, 66.967 NRT, tehlikeli yüklü, konteynır UĞRAKLI geçişi-SEBEST geçiş (Çkale Boğazı-Ambarlı-Çkale Boğazı)
| Verilen Hizmet | Günümüzdeki Tarife(07.10.2022) $ |
| Fener ücreti Çanakkale Kuzeye | 7.319 |
| Fener ücreti Çanakkale Güneye | 7.319 |
| Çanakkale Kuzeye KılavuzKaptan | 15.168 |
| Çanakkale Kuzeye Römorkör | 37.500 |
| Çanakkale Güneye KılavuzKaptan | 15.168 |
| Çanakkale Güneye Römorkör | 37.500 |
| Acente ücreti (2 geçiş) | 1.630 |
| TOPLAM | 121.604 |
07.02.1983 günlü ve 83/6032 sayılı Gizli Bakanlar Kurulu Kararında belirlenen katsayının (1 Altın Frank = 0,8063 $) neye göre belirlendiği, katsayı ile Altın Frank arasında ki ilişkinin ne olduğu bilinmemektedir ve gizli kalmıştır.
Cumhurbaşkanlığı Kararı ile 7 Ekim 2022’de Boğaz geçiş ücretlerinde güncelleme yapılarak gemilerden net ton başına alınan ücretin 4,08 dolara çıkarıldığı açıklandı ve uygulamaya geçildi.
Yeni Ulaştırma Bakanı da 1 Temmuz 2023’den itibaren katsayının 4,42 dolara çıkarılacağını ve her sene güncelleneceğini, yapılan bu artışla ülkeye döviz girişini artıracak tarihi bir adım atıldığını duyurdu.[9]
Aynı 1983’de olduğu gibi 39 yıl sonra oluşturulan bu katsayıların, Altın Frank değerinin neye göre belirlendiği ne gibi bir yöntem izlendiği, Sözleşmenin imzacıları ile görüşmeler yapılıp yapılmadığı bilinmemektedir.
Umarım tarihi adımdır ve katsayı bugünkü gerçek değeri olarak hesaplanan 18 dolar seviyesine bir an önce çıkar.
[1] https://www.vda.org.tr/Portals/0/duyurular2011/numismatik.pdf s.5
[2] https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/13774 s.2
[3] https://www.yalovagazetesi.com/altin-frank-nedir
[4] https://www.yalovagazetesi.com/altin-frank-nedir
[5] https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/13774
[6] http://www.hacikara.com/tr/yayinlar/internet-yayinlari/detay/2/bogazlarda-altin-frank-uygulamasi/
[7] http://www.hacikara.com/tr/yayinlar/internet-yayinlari/detay/2/bogazlarda-altin-frank-uygulamasi/
[8] https://www.denizgazete.com/yildirim-altin-frank-ile-ilgili-calismalar-suruyor/24745/
[9] https://www.uab.gov.tr/haberler/ulastirma-ve-altyapi-bakani-abdulkadir-uraloglu-bogazlarimizda-ulkeye-doviz-girisini-artiracak-tarihi-bir-adim-atiyoruz